Luc Declerck

Het lieveheersbeestje

© Luc Declerck op 02.12.2022.

Mijn nieuwsgierigheid was gewekt. De Atlas van het dialect in Vlaanderen, zo beweerde de advertentie, is een must voor alle dialect- en taalliefhebbers. Bij het afhaalpunt keek ik verwonderd naar de afmetin­gen van de kartonnen verpakking die mij werd overhandigd. Heb ik me bij de bestelling ver­gist? Dit was het formaat van een coffee table book, het boek voor de salontafel waarin je je gasten laat bladeren terwijl je het aperitief klaarmaakt. Ik moest denken aan de kitscherige plaatjes­boeken van Helmut Newton die ik jaren geleden bij een kennis aantrof in het toilet. Puberale meisjes met een dromerige blik, in lingerie uitgedost en gefotografeerd in een wazig zwart-wit.

 Het is gelukkig wel degelijk een boek over de Vlaamse dialecten, inderdaad met het formaat van een groot prentenboek. Aan prenten geen gebrek: de artikels zijn rijkelijk geïllustreerd met tekeningen waarin je heden­daagse Vlaamse publieke figuren herkent die een sappig woord van hun ge­boortestreek in de mond nemen. Oude spreekwoor­den worden uitgebeeld in ouderwetse taferelen, uitgewerkt in de tekenstijl van meer dan honderd jaar terug. Inhoudelijk bezit het boek geen strakke structuur, zodat je het op een willekeurige pagina kunt openslaan, zoals een atlas. Het gaat met de ‘serieuze’ boeken momenteel zoals met het ge­loof. De vraag neemt af, dus wordt het product aantrekkelijker gemaakt voor het grote publiek om het beter te vermarkten. Mijn nieuwe aanwinst past in die categorie. Het zijn leuke weetjes voor de taalliefhebber, in pret­tig ogende en hap­klare brokjes geserveerd, sashimi en sushi voor de gehaaste digitale schermlezer. Al kan je het boek ook ge­woon van voren naar achteren lezen, wat ik als traditioneel ingestelde lezer heb gedaan.

Het bevat tal van woordenkaarten – geografische kaarten van het Vlaamse taalgebied, strekkend van Duinkerke tot Maaseik en van Breskens tot Sint-Truiden. Met een vergrootglas speurt de dialecto­loog tot over de landsgrenzen naar woorden en uitdrukkingen om ze van de vergetelheid te redden. De Vlaamse dialecten boeren achteruit.

Op de ene kaart zie je hoe de Frans-Vlaamse kruidkoek in Limburg peperkoek wordt ge­noemd, en reis je van de Brugse zoetekoek naar de Gentse lekker­koek, maak je kennis met de pomkoek van Brabant en vind je in de streek van Kortrijk het bizarre pennepisse dat oervlaams klinkt – met de vette West-Vlaamse ‘e’ – maar een verbastering is van het Franse pain d’épice. Op een andere woordenkaart zie je vlinders van naam veranderen; er zijn ook kaarten voor de boterbloemen, de kik­kers, de speelkaarten, of het eetgerei. Elders gaan zuivere klinkers over in tweeklanken, speelt de wispelturige ‘r’ haasje-over met een klinker of valt hij gewoon weg. Heuse formules, mogelijk overgewaaid uit een schei­kundeboek, verklaren hoe bepaalde lettercombi­naties enkele kilometers verder van gedaante wisselen.

Een artikel dat in mijn hoofd blijft hangen gaat over het lieveheersbeestje en het paard. Het lieveheersbeestje mag zich verheugen over een in­drukwekkend aantal dialectwoorden die op zijn naam staan. Het paard, dat is overal een paard. Soms uitgesproken als peerd, peird, pjèèd maar het blijft overal herkenbaar als hetzelfde woord. Het lieve­heersbeestje heeft homoniemen die beginnen met pim of ping: pim­pampoentje, pimpadonaatje, pimpajoentje, pimpapoeletje, pimper­nel, pimpompolen om er maar enkele te noemen. Hier wordt duide­lijk gespeeld met klanken, hier kun je haast de kinderen horen tij­dens hun spelletje woorden uitvinden. Allemaal affectief geladen woorden om het schattige diertje met de zwarte stippels op de rode dekschilden een passende, liefkozende naam te geven.

 Hoe komt het toch dat er voor het lieveheersbeestje zoveel woor­den zijn en voor het paard maar één?

 Eeuwenlang, lees ik, heeft het paard een belangrijke rol gespeeld in het menselijk bestaan. Er is dan altijd veel over gepraat, onder mensen uit verschillende regio’s. Iedereen had er baat bij dat er geen misverstanden konden ontstaan bij die gesprekken, die vaak ook commerciële transacties waren – denk aan de paardenmark­ten. Eén en hetzelfde woord dus.

 Bij het lieveheersbeestje is de maatschappelijke of economische waarde nihil Het diertje roept enkel positieve emoties op, in de eerste plaats bij kinderen. Verrukt voelen ze de korte pootjes in hun handpalm kietelen, zien ze de dekschilden openklappen, en terwijl het beestje opstijgt fantaseren ze erop los. Hun woordspel­letjes staan niet ver af van poëzie. Bij het paard diende het utilitaire karakter te primeren en dus de uniformiteit. Hier geen plaats voor losgeslagen verbeelding. In het ene geval komt de taal plas­tisch, creatief en wonderlijk muzikaal voor de dag; in het andere geval kijkt ze streng toe dat aan een woord niet wordt getornd. In de taal huist zowel een dichter als een bureaucraat.

 “Ik heb de hele zomer gezongen”, zei de hongerige krekel tegen de mier, die de hele zomer had gezwoegd als een paard. “U zong? Dat verheugt me. Wel, dans nu maar”, was het ant­woord. Ik heb de fabel van Jean de la Fontaine altijd met gemengde gevoelens gelezen. Natuurlijk heb ik respect voor de harde werker. Respect is cerebraal, het appelleert aan het verstand. Begaafde dichters en zangers graven dieper. Ze spreken de emoties aan, ze gaan recht naar het hart. Het zijn de momenten van schoonheid die de medemensen ons schenken die beklijven.

Op een late namiddag eind oktober zaten ze met drommen op de witgekalkte muren van mijn terras, de pimpampoentjes, te baden in de zon. Het ongewone zicht zette me aan tot een zoektocht op internet. Het bleek om een exotische, Aziatische soort te gaan, in­dertijd met de beste bedoelingen ingevoerd om bladluizen te be­strijden. De hel is geplaveid met goede voornemens, zegt een Frans spreekwoord. Het is een invasieve soort, en ze kunnen bijten.

Als die exoten in onze contreien dominant worden, zullen de na­men verdwijnen die ons nu als muziek in de oren klinken. Geen koosnaampjes voor bijtende kevers, ook al zien ze er mooi uit. Als er over honderd jaar nog Vlaamse dialectologen zijn, zullen ze die namen uit de vergetelheid opvissen en er een boek over schrijven voor de salontafel. Tenminste als boeken en salontafels over honderd jaar nog in de mode zijn.

Enthousiast over deze inzending?

We nodigen je graag uit om je mening te geven over deze publicatie. Dat is mogelijk door een commentaar van jou toe te voegen en/of door een waardering te geven. Klik hieronder s.v.p. op het gewenste item!

  • Jouw commentaar toevoegen? Schrijvers stellen je tips en opmerkingen op prijs. Dat is mogelijk in de tekstbalk

    Voeg hier je commentaar toe...
    You are a guest ( Sign Up ? )
    or post as a guest
    Loading comment... The comment will be refreshed after 00:00.

    Wees de eerste om commentaar te geven.

    Maryse Van Hal
    03.12.22
    Graag je feedback over de schrijfkwaliteit en schrijfstijl van deze inzending.
    Heel graag gelezen en interessant. In de loop van het lezen van je tekst dacht ik in mijn reactie het rozige over dat pimpajoentje onderuit te kunnen halen, helaas was je me voor in je laatste twee alinea's (😊). En ik maar denken mijn gans leven dat iedereen in Vlaanderen peperkoek zei...
    Show more
    0 van de 0 lezers vond deze review nuttig
    • Luc Declerck 04.12.22
      Dank je Maryse. Om aan te sluiten bij je bedenking over de peperkoek: de Vlaamse dalmecten zijn veel diverser dan de Nederlandse. Dat hebben wij Vlamingen te danken aan...de Franse taal! Dat was de dominante taal tot einde 19e eeuw van het bestuur en het onderwijs. Zo was er weinig ruimte voor een Nederlandse standaardtaal, en voor de dialecten was dat een zegen. In Nederland werd al vroeger op grot schaal Algemeen Nederlands gesproken, daar kwamen de dialecten al vroeger onder druk te staan.
    Elsbeth Boom
    03.12.22
    Graag je feedback over de schrijfkwaliteit en schrijfstijl van deze inzending.
    dank je wel.
    Show more
    0 van de 0 lezers vond deze review nuttig
    Je kunt ook een waardering geven voor deze publicatie!
  • Graag jouw waardering voor de kwaliteit van deze inzending: 1=minimaal, 2=matig, 3= voldoende, 4=goed, 5=perfect.
    Schrijf een commentaar
    PLG_VOTE_STAR_INACTIVEPLG_VOTE_STAR_INACTIVEPLG_VOTE_STAR_INACTIVEPLG_VOTE_STAR_INACTIVEPLG_VOTE_STAR_INACTIVE
     
    Je kunt ook een commentaar toevoegen voor deze publicatie!

  • Toelichting

    Op Schrijverspunt kun je in principe bij elke publicatie, d.m.v. een commentaar en/of een waardering, je mening geven. Alleen als een auteur feedback niet op prijs stelt is de mogelijkheid niet zichtbaar. De praktijk heeft geleerd dat de meeste auteurs feedback op prijs stellen. We nodigen je dan ook graag uit om je mening te geven over een publicatie. Dat is op twee manieren mogelijk:

    Commentaar

    Je kunt jouw commentaar geven op een publicatie of reageren op een ander commentaar of reactie.
    • Je kunt jouw commentaar toevoegen in de tekstbalk (Voeg hier je commentaar toe...) van het blok commentaar. Je commentaar is dan direct zichtbaar. Bij je commentaar kun je b.v. ook een emoji toevoegen.
    • Wil je een reactie toevoegen bij een ander commentaar of reactie? Klik dan bij het betreffende commentaar op 'Reageer'. ook dan verschijnt er een mogelijkheid om je tekst toe te voegen.
    • Elk commentaar is welkom. Dus geef gerust aan als je de publicatie met plezier hebt gelezen, maar ook opmerkingen over de stijl en het taalgebruik van de publicatie worden op prijs gesteld. Een mooie manier voor auteurs om eigen schrijfwerk te verbeteren.
    Commentaren of reacties lezen.
    • Bij elke publicatie kun je de commentaren of reacties lezen. Op de homepagina is daarnaast ook nog eens een overzicht van de actuele commentaren/reacties te vinden.
    • Wil je een bericht ontvangen van nieuwe commentaren/reacties dan kun je dat bovenin het blok Commentaar aangeven bij 'Ontvang een bericht bij nieuwe commentaren' of als je zelf een commentaar of reactie geeft.
    • Wil je alleen de commentaren zien bij een publicatie en geen reacties daarop? Klik dan bovenin het blok Commentaar op 'Inklappen alles'.
    Voorwaarden:
    Schrijvers en dus ook wij stellen een commentaar bij een publicatie erg op prijs. We proberen daarbij de mogelijkheid op Schrijverspunt om feedback te geven liefst zonder regels te laten. Dat vraagt alleen soms wat tolerantie en misschien wat invoelingsvermogen voor de ander. Samengevat respecteer elkaar.
    Is een commentaar of reactie volgens jou ongepast? Door met je muis over het commentaar of de reactie te gaan verschijnt er rechts een vlaggetje. Klik daar op om dit te melden bij websitebeheer.

    Waardering:

    Je kunt  commentaar geven op een publicatie, maar het is ook mogelijk om een waardering in cijfers te geven. Bij een waardering gaat om een beoordeling door jou van de kwaliteit van de publicatie. Je kunt kiezen uit 5 mogelijkheden om op te stemmen. 1=minimaal, 2=matig, 3= voldoende, 4=goed, 5=perfect.  De waardering is anoniem.
Hits: 165
Lekkerboek voor betaalbaar leesplezier
Tweedehands boeken
Nu opruiming!

Corinne Vlaminckx: Beklemd

- Klik hier!-

Meer publicaties lezen of zelf meedoen aan een schrijfactiviteit?

Klik op een van de mogelijkheden.

Schrijverspunt

© 2023 / Sitemap